Eleonora Mengliyeva
Har bir o‘qituvchining o‘z kashfiyotlari va yillar davomida to‘plagan noyob tajribasi bor. Bunday xulosaga kelgan Eleonora Mengliyeva o‘qituvchilar bir-biriga shunday tajriba almashish orqali yordam beradigan platforma yaratishga qaror qildi.
Bu g‘oya asosan O‘zbekistonda 25 yildan ortiq muvaffaqiyatli faoliyat yuritib kelayotgan Hornby Foundation va Britaniya Kengashi ko‘magida Buyuk Britaniyada magistraturada o‘qish imkoniyati tufayli tug‘ildi. 2018-yilda nufuzli “Hornby Educational Trust” grant dasturi g‘olibiga aylangan Eleonora Mengliyeva Buyuk Britaniyaning Koventri shahridagi nufuzli Uorvik universitetining magistratura bosqichiga o‘qishga kirdi.
Magistrlik dissertatsiyasining mavzusi “O‘zbekiston universitetlarida tuzilma baholash: ingliz tili o‘qituvchilarining qarashlari va tasavvurlari”. Uorvik universiteti magistri O‘zbekistonda ingliz tilini o‘qitish va baholash algoritmlarini o‘rganar ekan, mahalliy o‘qituvchilar talabalarni baholashda turlicha yondashuvlar nazariyasini yaxshi bilishadi, lekin bu yondashuvlardan amalda foydalanmaydilar, degan xulosaga keldi. Shu bilan birga, talabalarni baholashning asosiy usuli “summativ” baholash bo‘lib qolmoqda, bu o‘quv jarayonining o‘ziga qaratilmagan bo‘lib, o‘qituvchilarning metodlari va o‘quv dasturlari haqida ma’lumot bermaydi.
“Afsuski, ko‘pchilik o‘qituvchilar “summativ” baholashni afzal ko‘radilar, ya’ni semestr oxirida 5 yoki 4 baho, yokida ball qo‘yadi. Shu bilan birga, semestr davomida talabalarning ingliz tilini o‘rganish jarayonining o‘zi, ularning o‘qishga bo‘lgan e’tibori, hozirgi muvaffaqiyatlari umuman inobatga olinmaydi. Baho qachonki elementar hayajon odamga xalaqit berishi mumkin bo‘lgan paytda to‘g‘ridan-to‘g‘ri imtihon natijasidan so‘ng beriladi", - deya ta’kidlaydi tadqiqotchi.
Natijada, Menglieyva o’qituvchilarga baholashning muqobil usullaridan foydalanishga qanday yordam berish haqida ko’proq o’yladi. 2020-yil yanvar oyidan boshlab esa bu istak O‘zbekistonda tashkil etilgan ingliz tili o‘qituvchilari tadqiqotchilari tarmog‘i – NETRUZ doirasidagi haqiqiy treninglarda o‘z ifodasini topdi. Loyiha Britaniya Kengashi va “Hornby Trust” tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.
Mamlakat bo‘ylab har qanday qiziqqan ingliz tili o‘qituvchisi ta'lim va tajriba o‘tkazish vazifasini bir o‘zi bajara olmaydi. Yaratilgan onlayn platforma va davom etayotgan treninglar ishtirokchilar uchun mutlaqo bepul bo‘lib, ularning qatoriga universitetlar, maktablar, o‘quv kurslari o‘qituvchilari va hatto maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o‘rgatuvchilar ham kiradi. Shu sababli, Eleonora Mengliyeva loyihasining muhim qismi - NETRUZdagi boshqa hamkasblariga o‘z tajribalarini eng faol taqdim etadigan qiziqqan o‘qituvchilar orasidan mentorlarni tayyorlashdir.
Muvaffaqiyatli o‘qitish usullarini tahlil qilish NETRUZda ishtirok etishning asosiy shartlaridan biridir. O‘zining muvaffaqiyatli tajribasini o‘rgana oladigan, uning eng yaxshisini o‘z amaliyotida rivojlantiradigan o‘qituvchilar yangilanishlarni yaxshi o‘zlashtirishadi va eng muhimi, eng ilg‘or xalqaro tajribalarni, xususan, o‘quvchilarni baholashda amaliyotda tatbiq etishadi.
Nima uchun bu juda muhim? Eleonoraning so‘zlariga ko‘ra, baholash talaba uchun natija emas, balki o‘qiydiganlar ham, dars beruvchilarga ham yanada rivojlanish yo‘li bo‘lishi kerak.
Misol uchun, loyihaviy baholash kabi usul, bir guruh talabalarga birgalikda ishlashlari va baho olishlari kerak bo‘lgan shartlardan iborat.
“Ularning birgalikda ishlashi va oʻz loyihasini taqdim etishini taʼminlashi men oʻqituvchi uchun qadrliroq. Chunki talabalar ishga borganlarida, real dunyoga, boʻlajak tadbirlarga koʻproq tayyor boʻlishadi, bu yerda ular ham jamoa boʻlib loyihalar ustida ishlashlari ossonroq kechadi. Ya’ni, bugungi kunda muqobil baholash usullaridan foydalanishi, shu jumladan, bitiruvchilarimiz real hayotga yaxshiroq tayyorgarlik koʻrishi uchun zarurdir”.
Buni o‘qituvchilarning o‘zlari ham tobora ko‘proq anglab yetmoqda va buni baholashning muqobil usullaridan foydalanish bo‘yicha NETRUZ treninglarining tobora ommalashib borayotganidan bilsak bo‘ladi. Shu bilan birga, trening haqiqiy amaliyot misollari bilan qo'llab-quvvatlanadi - o‘qituvchilar ushbu usullarni qo‘llashda yangi tajriba almashishadi.
Masalan, «ko‘nikmalarni o‘z-o‘zini baholash» (self-assessment) usuli, deylik, insho yozgandan so‘ng talabaga o‘z ishini baholash vazifasini berishi mumkin. Ajablanarlisi shundaki, haqiqatda talabalar bunday o‘z-o‘zini baholashga o‘qituvchidan ham ko‘proq tanqidiy yondashadilar. Baholash jazolash yoki rag'batlantirish usuli bo‘lishni to‘xtatadi, u o‘qituvchi ma’lum bir topshiriq berishda nimani kutayotganini, qanday umumiy maqsadlarga erishishini bilish va tushunish usuliga aylanadi.
“Bu xilma-xil, qiziqarli va samarali usullar zamonaviy umumiy “formativ yoki shakllantiruvchi baholash” tushunchasi bilan belgilanadi. Va uni qo‘llashning mohiyati yangi bilim hisoblanib, bu baholash jarayonida nafaqat talaba, balki o‘qituvchi tomonidan ham bilim olinadi.
NETRUZ platformasida oʻqituvchilar muqobil baholash usullari (alternative assessment), lingvistik korpus asosida materiallarni ishlab chiqish, sinfda tadqiqot olib borish, shuningdek, oʻzlarining ilgʻor tajribalari bilan oʻrtoqlashish yoʻnalishlari boʻyicha oʻz malakalarini bepul oshirish imkoniyatiga ega.
Uorvik universitetida tahsil olayotganda olib borilgan tadqiqotlar qahramonimizga buni tushunishga yordam berdi, Britaniya Kengashi va “Hornby Trustning” grant yordami rejalarni amalga oshirish imkonini berdi. Bu tasodif emas, chunki Eleonora Mengliyevaning Britaniya Kengashi faoliyati bilan tanishishi 2008-2012 yillarda O‘zbekiston davlat jahon tillari universitetida o‘qish yillarida boshlangan bo‘lib, u yerda mamlakatda ingliz tili fanini o‘qitishni takomillashtirish bo‘yicha ko‘plab qo‘shma loyihalar amalga oshirilgan. Ko‘pgina talabalar qatori Eleonora ham O‘zDJTU va Britaniya Kengashining qo‘shma seminarlarida qatnashdi. Bundan tashqari, uning pedagogik faoliyati davomida bir qator loyihalar bo‘yicha ko‘plab to‘qnashuvlar mavjud edi.
Ayniqsa, Eleonora Mengliyevaning Britaniya Kengashi loyihalarida yaqindan ishtiroki 2016-yilda Oʻzbekiston Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi huzuridagi Oliy ta’lim muassasalari pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy-metodik markaziga ishga o‘tgandan so‘ng boshlangan.
Jumladan, Eleonora Britaniya Kengashining TJXM: “O‘zbekiston oliy ta’lim tizimida ta’lim jarayonlarini xalqarolashtirish va modernizatsiya qilish” loyihasida milliy loyiha koordinatori yordamchisi sifatida ish tajribasiga ega bo‘ldi. 2018-yilda loyihada hamkorlik qilishni boshlagan yosh oʻqituvchi universitetlarda taʼlim jarayonlarini modernizatsiya va xalqarolashtirish boʻyicha ilgʻor xalqaro tajribani muvaffaqiyatli integratsiya qilish boʻyicha qiziqarli tajriba va bilimlarga ega boʻldi.
Shubhasiz, yangi koʻnikmalarni oʻrganishga doimiy qiziqishi bizning qahramonimizni Hornby grant dasturida muvaffaqiyatli ishtirok etish, magistrlik himoyasi doirasida keyingi tadqiqot ishlarini yuritish, xuddi Eleonoraning oʻzi kabi qiziquvchan, gʻamxoʻrlikni qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan va har doim yangiliklarni qoʻllashga tayyor boʻlgan loyihasiga olib keldi.
“Britaniya Kengashining qo‘llab-quvvatlashi, qiziqarli loyihalari, ularda ishtirok etish imkoniyati mening hayotim va kasbiy rivojlanishimga qandaydir ta’sir ko‘rsatdi. Bugun men oʻzimga oʻrgatilgan bilimlarni boshqa hamkasblarimga yetkazishga harakat qilaman va nafaqat ishlayotganimdan, balki fikrdoshlarim jamoasi bilan birga faoliyat yuritayotganimdan xursandman!”